تحلیلی بر بحران‌های بزرگ شاهنشاهی ساسانی در اواخر سدة سوم میلادی (آشوب خانگی؛ شکست در برابر رومیان)

دولت ساسانی از هنگام تأسیس در سال 224 م در قبال همسایة غربی خود سیاستی تهاجمی در پیش گرفت؛ چنان‌که توانست در زمان پادشاهان نخستین خود (به­ویژه شاپور یکم) شکست­هایی را بر روم وارد سازد، ولی این سیاست در زمان جانشینان شاپور یکم تا زمان روی کارآمدن شاپور دوم، دچار فترت شد؛ در این دورة زمانی، شاهنشاهی ساسانی با بحران‌هایی روبه­رو شد که سیاست خارجی آنها را تحت­تأثیر خود قرارداد؛ بنابراین، با توجه به اهمیّت موضوع، این پژوهش بر آن است که به چرایی بحران‌های اواخر سدة سوم م دولت ساسانی و انفعال آنها در سیاست خارجی بپردازد. یافته­های این پژوهش بیانگر این است که  پس از شاپور یکم، دولت ساسانی با بحران جانشینی و تبعات بعدی آن (آشوب‌های خانگی و برادرکشی) مواجه شد. در واقع در این دوران که پادشاهان ضعیفی بر سریر قدرت نشستند، حاکمان واقعی ایران اشراف و موبدان زرتشتی بودند؛ بنابراین، در اواخر سدة سوم م، اختلافات در سطوح بالای جامعه و رویکرد رقابت­گونه بر سر قدرت، از عوامل مؤثر در تنش­های  درون ساختار نظام سیاسی ساسانی شد. چنین مسائلی نه­تنها دولت را از حل بحران‌های داخلی درون دایرة قدرت و جامعه ناتوان کرد، بلکه بر تشدید روند بحران‌های خارجی نیز افزود و بر ساخت دولت و جامعة ساسانی اثرات منفی کتمان­ناپذیری وارد کرد. در چنین احوالی، برخی از قیصرهای رومی از شرایط داخلی دولت ساسانی بی‌نهایت استفاده کردند و حملاتی را به ایران­شهر ترتیب دادند و به موفقیّت­هایی نیز نائل شدند.